साधकांने सत्संगात विचारलेल्या प्रश्र्नावर पू. नितीनदादांनी दिलेल्या उत्तरावर आधारीत.
"कोणी बोललं कि राग का येतो?"
जय श्रीराम
जेंव्हा आपल्या मनाविरुद्ध गोष्ट घडते तेंव्हा राग येतो. महाराज म्हणतात की राग हे अभिमानाचं पहिलं व्यक्त रूप / प्रतीक आहे. जेथे आपण राग दाखवू शकत नाही तेथे दुःख होतं आणि जेथे काहीच करता येत नाही तेथे निराशा / उद्विग्नता (Frustration) येते.
पण जीवनात मनाविरुद्ध गोष्टी ह्या घडणारच. मग काय करावं? राग कसा आवरावा? एक उपाय म्हणजे स्वतःला सांगावं की 'महाराजांनी ही गोष्ट घडवली आणि महाराज माझ्या भल्याचच करतात. माझं अहित कधीच करणार नाहीत.’
दुसरं म्हणजे नुसतं रागावून मनाविरुद्ध गोष्टी घडायच्या थांबत तर नाहीतच पण आपण मात्र स्वतःला त्रास करवून घेतो.
महाराज देहात असताना शेवटच्या दोन दिवसात त्यांना काकासाहेब फडक्यांनी विचारलं, 'चांगले साधनी लोक असतात, परमार्थात खूप पुढे गेलेले, तरी अशांनाही साधन करताना त्यांच्या साधनात अडथळे येतात. हे अडथळे कोण आणतो?' महाराज म्हणाले, 'ते अडथळे मीच आणतो. पण जो रामनाम घेईल त्याच्या मागे राम उभा राहील आणि तो ते अडथळे दूर करील'. आपण जरा खोल विचार केला तर असं दिसतं की जो अडथळे तयार करू शकतो तोच ते बाजूलाही काढू शकतो. म्हणजेच महाराज आणि राम एकच, नाही का?
दुसरा येऊन माझ्या मनाला लागेल असं बोलला कि मला राग येतो, वाईट वाटतं. का बरं? कारण बोलणारासुद्धा महाराजांचंच रूप आहे हे लक्षात येत नाही. तो बोलून माझी मनःशांती काढणारा, अडथळे आणणारा, महाराजंच आहेत हे समजत नाही आणि त्याचबरोबर श्रीमहाराजांनी सांगितलेलं 'जो रामनाम घेईल त्याच्यामागे राम उभा राहील व तो ते अडथळे दूर करील' हे ही आपण विसरतो आणि स्वतःला त्रास करवून घेतो.
जर मला आधीच समजलं असेल की महाराजांनीच त्याला पाठवलं आहे, तेच आणि तसंच बोलायला सांगितलं आहे तर मी काय उत्तर देईन त्याला? किंवा मी स्वतःला काय समजावेन की ‘महाराज मला ह्यात काहीतरी शिकवत असावेत’. असाच सात्त्विक विचार आपली मनात येईल ना?
मग आपण स्वतःहून तसा विचार का करू नये मग राग शांत व्हायला लागतो. पण तसं होत नाही. राग आला कि माणूस बरेचदा सारासार विचारच करू शकत नाही. शेवटच्या क्षणात रामनाम घेईन असे आपण म्हणतो पण मायासुद्धा तेवढीच प्रबळ आहे व आपले षड्विकार तिच्या अधीन असल्याने आपण बरेचदा रागाच्या बळी पडतो. सगळं झाल्यावर लक्षात येतं की खरं तर मला रागवायची गरजच नव्हती. म्हणून आधीपासून रामनाम घेत असावं.
जिकडेतिकडे / सतत (मनाविरुद्ध गोष्ट घडतानासुद्धा) महाराजांचं किंवा नामाचं अधिष्ठान असलं पाहिजे. महाराजांच्या बद्दल मी विचार केला किंवा करत राहिलो तर राग जातो.
हल्लीच्या व्यावहारिक तत्वज्ञानात (Philosophy) काय सांगतात, ‘राग आला तर लगेच उत्तर देऊ नये’, ‘रागांमध्ये निर्णय घेऊ नका’, ‘दहा मिनिटांनी भेटू’, ‘दहा पर्यंत किंवा शंभर पर्यंत आकडे मनात मोजा’ वगैरे. पण अशाने राग जाईलच असं सांगता येत नाही कारण ते १० अंक मोजतांना मन मात्र झालेल्या गोष्टीवरच स्थिरावलेलं राहतं आणि १० अंक मोजून झाले तरी राग जात नाही उलट कधीकधी तो जास्त उफाळून बाहेर येतो.
उलट पक्षी आपण नेहमीच नाम घेत गेलात तर, जेंव्हा तुम्हाला गरज लागेल त्यावेळी ऑलरेडी तुमच्याकडे नामाचा साठा असेल. त्यातून ते रामनामाचं शांत पाणी मनावर शिंपडलं जातं आणि राग शांत होतो कारण नाम ही अशी एकंच चीज आहे जी मनाला व्यापून राहू शकते.आज आमच्याकडे ते पाणीच नाही मग (मनाच्या) कोरड्या विहिरीत रागाची वाफ उफाळून वर येणारंच; म्हणून सतत नाम घ्यावं असं महाराज वारंवार सांगत. राग आल्यावर मग मी नाम घेईन म्हटलं तर तसं नाम घेणं नेहमी शक्य होत नाही वा खूप कठीण जातं. म्हणून आतापासूनच नामाचं हेल्मेट घालून फिरलं पाहिजे.
महाराज आणखी वेगळ्या प्रकारे असं म्हणतात की 'नाम खालपर्यंत जातं आणि मायीक विचारांना हुसकावून लावतं. मग ते विचार वर पृष्ठभागी / सरफेसवर (आपल्याला जाणवतील त्या लेव्हलवर) येतात. म्हणून नाम घेत असतांना ते आपल्याला जाणवतात. वाईट विचार आपल्या आतमध्ये आहेत घट्ट झालेल्या गाळासारखे (like a hard sediment) पण ते वरती जाणवत नाहीत. चिखल जसा नदीच्या तळाशी जाऊन बसला की कालांतराने घट्ट होतो पण वरचं पाणी स्वच्छ, शांतपणे वाहतांना दिसतं, तसंच आपला अनंत जन्मांचा प्रवास आहे; जीवन सतत वाहत आहे. ह्या प्रवासात कळत, नकळत घडलेल्या गोष्टींमुळे झालेले संस्कार म्हणजेच हे वाईट विचार आतमध्ये राहून राहून घट्ट झाले आहेत. सततच्या नामाने आपण त्यांच्यावर मारा करत राहिलो तर त्या गाळाचे तुकडे तुकडे होऊन जातील व तो विरून जाईल. ह्या सर्वाचा अर्थ असा की जर नाम जन्मोजन्मीचा गाळ नाहीसा करतं तर हा वरवरचा तात्पुरत्या परिस्थितीने आलेला राग शांत करू शकणार नाही का?
म्हणून नाम सतत (थोडा वेळ नव्हे) घ्यावे ही महाराजांची आज्ञा आहे; . आम्ही प्रापंचिक लोक तसं (सतत नाम घेणे) करणार नाही / करू शकणार नाही ह्याची सुद्धा पूर्ण कल्पना त्यांना असल्याने त्यांनी ‘जेवढा रिकामा वेळ मिळेल तेवढा नामात घालवावा’ असेही सांगितले आहे.
आपण सुज्ञ आहोत खरं काय केलं पाहिजे हे जाणून त्याप्रमाणे वागणं हे आपल्यालाच करायचं आहे; महाराज पदोपदी मदत करायला आहेतच.
जय श्रीराम
02-01-2021 09:42 am / POSTED BY : Rajendra Vinayak Deshmukh / Where the Experience took place : ०१/०१/२०२० - पुणे सत्संग
